Projekt “Ochrona różnorodności gatunkowej cennych przyrodniczo siedlisk na użytkach rolnych na obszarach Natura 2000 w woj. lubelskim” (KIK/25) realizowany jest w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (Priorytet 2. Środowisko i infrastruktura. Obszar tematyczny: Bioróżnorodność i ochrona ekosystemów oraz wsparcie transgranicznych inicjatyw środowiskowych) i obejmuje lata 2011-2017. Wartość dofinansowania ze strony szwajcarskiej:2 424 874 CHF.

Partnerem wiodącym (koordynatorem) w/w projektu jest Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB w Puławach. W projekt zaangażowane są również trzy inne jednostki:

1. Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach (ITP);
2. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP);
3. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach (UPH).

Projekt podzielony jest na dwie części: badawczą i edukacyjną. Część badawcza realizowana jest w województwie lubelskim i obejmuje teren Polesia wraz z doliną Bugu oraz dolinę Wieprza. Część edukacyjna, obejmująca m.in. szkolenia dla rolników, przygotowanie filmów edukacyjnych, prowadzona będzie na terenie województw: lubelskiego, małopolskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego.

Zasięg terytorialny projektu KIK/25/ wyk. Małgorzata Kozak

Główne cele projektu KIK/25:

• ocena wpływu różnych praktyk rolniczych (w tym programu rolnośrodowiskowego) na różnorodność biologiczną;
• stworzenie  sieci  monitoringu różnorodności biologicznej na użytkach rolnych na przykładzie woj. lubelskiego;
• upowszechnianie wiedzy na temat cennych siedlisk przyrodniczych na użytkach rolnych w woj. lubelskim, a także znaczenia różnorodności biologicznej w agroekosystemach.

Późne koszenie sprzyja zachowaniu cennych gatunków roślin i zwierząt/ fot. Beata Feledyn- Szewczyk

Podstawowym elementem tworzonej sieci monitoringu różnorodności biologicznej na użytkach rolnych będzie 10 hektarowy kwadrat o boku 317 m. Na potrzeby monitoringu wyznaczono 60 kwadratów na trwałych użytkach zielonych oraz 36 na gruntach ornych. Na kwadratach tych prowadzony będzie monitoring różnorodności gatunkowej ptaków lęgowych, roślin, pająków oraz prostoskrzydłych.

Lokalizacja kwadratów monitoringowych w projekcie KIK/25/ wyk. Małgorzata Kozak

Na wytypowanych powierzchniach analizowany będzie również sposób gospodarowania rolniczego w oparciu o dane uzyskane bezpośrednio od rolników na podstawie badań ankietowych, a także na podstawie monitoringu fotolotniczego. Uzyskane dane dotyczyć będą m.in. struktury użytkowania pól, płodozmianu, nawożenia, wielkości i rozłogu pól, udziału powierzchni nieprodukcyjnych itd.

fot. Izabela Hajdamowicz

fot. Beata Feledyn- Szewczyk

fot. Izabela Hajdamowicz

Ocena efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego będzie obejmować następujące pakiety:

1. Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne;
2. Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone;
3. Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000;
4. Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000.

Każdy z wyznaczonych kwadratów badawczych będzie miał ściśle określony procent pokrycia przez jeden lub więcej spośród czterech w/w pakietów.

Podstawowym celem badań na gruntach ornych będzie porównanie wpływu rolnictwa ekologicznego oraz konwencjonalnego (wystepującego w różnych wariantach) na różnorodność flory segetalnej, ptaków lęgowych, pająków i prostoskrzydłych.

Natomiast stan różnorodności biologicznej na trwałych użytkach zielonych będzie oceniany na działkach objętych pakietami 3, 4 i 5 programu rolnośrodowiskowego, a także na użytkach zielonych nie objętych tym programem.

Zadrzewienia i zakrzaczenia sródpolne jako ostoje bioróżnorodności/ fot. Beata Feledyn- Szewczyk

W ramach projektu zostanie wykonana szczegółowa, wielostronna analiza wyników uzyskanych z monitoringu flory i fauny oraz z badań ankietowych prowadzonych w gospodarstwach. Analiza ta powinna dostarczyć wiedzy, czy oceniane praktyki (w tym program rolnośrodowiskowy) mogą być skuteczne w ochronie i/lub zwiększaniu różnorodności biologicznej na użytkach rolnych.

Na tej podstawie powstaną: Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych sprzyjających ochronie bioróżnorodności, Rekomendacje zmian do programu rolnośrodowiskowego oraz Metodyka tworzenia systemu monitoringu różnorodności biologicznej na użytkach rolych.

fot. Andreas Hirler	fot. Izabela Hajdamowicz
fot. Izabela Hajdamowicz	fot. Beata Feledyn- Szewczyk

Istotnym elementem projektu są działania informacyjno-promocyjne. Najważniejszym źródłem informacji o projekcie będzie internetowy serwis geoinformacyjny (www. agropronatura.pl), w którym umieszczane będą wszystkie publikowane w trakcie trwania projektu materiały edukacyjne oraz informacje o szkoleniach i seminariach. Informacje na temat znaczenia bioróżnorodności, sposobów jej ochrony oraz wpływu różnych praktyk rolniczych i działań rolnośrodowiskowych na różnorodność flory i fauny będą przekazywane podczas szkoleń organizowanych w ramach projektu.

Planowane jest zorganizowanie 40 szkoleń dla rolników oraz 40 warsztatów dla różnych instytucji związanych z ochroną różnorodności biologicznej na użytkach rolnych, a także konferencji międzynarodowej kończącej projekt.

Uzupełniającą formą transferu wiedzy będą filmy edukacyjne, broszury, ulotki i poradniki.

Pająki jako ważny element bioróżnorodności agroekosystemów/ fot. Izabela Hajdamowicz

Trwałość projektu

Przewidywana w trakcie realizacji projektu bardzo ścisła współpraca z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Generalną Dyrekcją Ochrony Środowiska powinna zapewnić, iż wypracowane efekty projektu będą podstawą do budowy, ewentualnie rozbudowy ogólnopolskiego systemu monitoringu różnorodności biologicznej na użytkach rolnych leżących na obszarach NATURA 2000 oraz systemu monitoringu efektów przyrodniczych programu rolnośrodowiskowego.

Zespół realizujący projekt będzie intensywnie wspierał inicjatywę stworzenia państwowego systemu opisanego wyżej monitoringu, z możliwością włączenia go do zadań realizowanych przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, który odpowiedzialny jest za organizowanie i koordynowanie Państwowego Monitoringu Środowiska.

Ponadto jednostki zaangażowane w projekt będą wspierały inicjatywę włączenia działań związanych z nadzorem merytorycznym nad opisanym wyżej monitoringiem do zadań państwowych instytutów badawczych (jednostek badawczo-rozwojowych) podległych Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Należy ponadto podkreślić, iż Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) po zakończeniu projektu będzie kontynuować monitoring ptaków lęgowych na wyznaczonych w projekcie powierzchniach włączając je do systemu Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych w Polsce.

Ponadto Instytucja Realizująca zapewni utrzymanie serwisu geoinformaycjnego (www.agropronatura.pl) przez okres 5 lat po zakończeniu projektu, t. j. do końca  2021 roku.