Cele i założenia monitoringu ptaków w ramach projektu KIK/25
Jednym z głównych celów projektu KIK/25, realizowanego w latach 2012-2016, było zbadanie wpływu programu rolnośrodowiskowego na awifaunę Lubelszczyzny. Badania miały na celu ocenę, w jakim stopniu wdrażanie praktyk przyjaznych środowisku wpływa na różnorodność i liczebność ptaków zasiedlających tereny rolnicze. Lubelszczyzna, jako region o znacznych walorach przyrodniczych i złożonej strukturze użytkowania gruntów, stanowiła idealne miejsce do przeprowadzenia tak szeroko zakrojonych badań.
Metodyka zbierania danych
Monitoring prowadzono zgodnie z rygorystyczną metodyką, zapewniającą porównywalność wyników z różnych lat. Obszary badań obejmowały pola uprawne, łąki, ugory oraz obszary przygraniczne, na których stosowano różne praktyki rolnicze. W każdym z wyznaczonych miejsc przeprowadzano regularne obserwacje ornitologiczne, rejestrując obecność gatunków oraz liczebność osobników. Wykorzystywano również metody bioakustyczne, co pozwalało na identyfikację gatunków trudnych do zaobserwowania w terenie.
Dane zbierano w sezonach lęgowych, w okresach migracji oraz w sezonie zimowym, aby uchwycić pełne spektrum funkcji ekosystemowych spełnianych przez ptaki. Szczególną uwagę poświęcono gatunkom charakterystycznym dla krajobrazu rolniczego, takim jak skowronek (Alauda arvensis), czajka (Vanellus vanellus) czy bocian biały (Ciconia ciconia).
Wyniki badań
Różnorodność gatunkowa
Badania wykazały, że programy rolnośrodowiskowe, szczególnie te promujące ekstensywne rolnictwo, sprzyjają zachowaniu różnorodności gatunkowej ptaków. Na terenach, gdzie stosowano tradycyjne metody uprawy i ograniczano stosowanie chemicznych środków ochrony roślin, zaobserwowano większe bogactwo gatunkowe oraz liczebność ptaków niż na obszarach intensywnie eksploatowanych.
Gatunki wskaźnikowe
Zaobserwowano, że liczebność gatunków wskaźnikowych, takich jak skowronek czy czajka, była wyraźnie wyższa na terenach objętych programami rolnośrodowiskowymi. Gatunki te reagują wrażliwie na zmiany w strukturze krajobrazu, takie jak likwidacja miedz, intensyfikacja rolnictwa czy zmniejszenie powierzchni użytków zielonych.
Funkcje ekosystemowe
Ptaki krajobrazu rolniczego spełniają szereg ważnych funkcji ekosystemowych, w tym regulację liczebności szkodników upraw. Obecność licznych gatunków owadożernych, takich jak pliszka Żółta (Motacilla flava) czy muchołówka Żabia (Ficedula hypoleuca), wskazuje na pozytywny wpływ praktyk ograniczających stosowanie pestycydów.
Wnioski i znaczenie badań
Badania prowadzone w ramach projektu KIK/25 jednoznacznie wskazały na istotny wpływ praktyk rolniczych na różnorodność i liczebność ptaków terenów rolniczych. Wdrożenie praktyk sprzyjających bioróżnorodności, takich jak pozostawianie miedz, ograniczenie stosowania pestycydów czy utrzymanie użytków zielonych, może przyczynić się do zachowania populacji wielu gatunków ptaków.
Projekt KIK/25 dostarczył również cennych wskazówek dotyczących zarządzania krajobrazem rolniczym, które mogą zostać wykorzystane w przyszłych programach ochrony przyrody i planowaniu przestrzennym na terenach wiejskich.